DİŞHEKİMLİĞİNDE MASKE, KORUYUCU GÖZLÜK VE YÜZ SİPERLİĞİ KULLANIMI

Dişhekimliğinde “Maske, Koruyucu Gözlük ve Yüz Siperliği Kullanımı” konusunda TDB Bilim Kurulu tarafından hazırlanan bilgilendirme dokümanı aşağıdadır.

Türk Dişhekimleri Birliği

***

TDB    COVID-19   
1 NİSAN 2020

Dişhekimliğinde Maske, Koruyucu Gözlük ve Yüz Siperliği 

Dişhekimliğinde Maske Kullanımı

Diş tedavi ortamı  hastalarla yüz yüze, sıklıkla tükürük, kan ve diğer vücut sıvılarına maruz kalma ve keskin aletlerin kullanılması gibi işlemlerle  solunum yoluyla bulaşan enfeksiyon riskine her zaman açıktır. Bu nedenle yeni koronovirus infeksiyonu-2019 ; COVID-19  pandemisi sürecinde olası ya da onaylanmış COVID-19 olan bireylerin rutin diş tedavileri yapılmaması ve acil olmayan diş tedavilerinin ertelenmesi yönünde karar alınmıştır.

Pandemi sürecinde diş hekimliğinde acil uygulamalar yapılması durumunda standart enfeksiyon kontrol önlemleri doğrultusunda ve ancak kişisel koruyucu ekipmanlarda özel değişiklikle gerekleştirilebilmektedir.

Aslında COVID-19 pandemisi öncesinde 2008’de H1N1 (Swine Flu / Domuz Gribi) pandemisi yaşamış olan diş hekimleri bu konuya aşinadır.

Dişhekimliğinde maske kullanımını bir kez daha anımsayalım :

Dişhekimliğinde maske kan, tükürük ve vücut sıvılarının damlacıklar halinde sıçradığı tüm diş hekimliği işlemlerinde ağız ve burun mukoza membranlarını korumak için kullanılır.

Maske Çeşitleri ve Kullanım Nedenleri :

CERRAHİ MASKE

(TIBBİ MASKE)

(YÜZ MASKESİ)

Dişhekimi aerosolsüz basit acil işlemlerde ve  öksürük, hapşırma gibi rahatsızlığı olan  kişiler özellikle dışarıda  kullanmalı  

 

RESPİRATÖR

Solunum yolundan bulaşabilen hastalığı olan hastalarda çalışırken kullanılacak maskelerdir. Pandemi süresince, diş hekimi ve klinik yardımcı personel özellikle aerosollü işlemlerde kullanmalı.


Maskeler kağıt, bez, köpük, fiberglas ya da diğer sentetik materyallerden yapılır.

Cerrahi maskeler,  TS EN 14683 standardının gerekliliklerini karşılamalıdır.

 
Cerrahi maskeler, % 95'ten fazla bakteriyel filtrasyon verimliliği ile aerosollere ve büyük damlacık sıçramasına karşı yeterince koruyucudur. Özellikle % 98'den fazla bakteriyel filtrasyon verimliliği  bulunan Tip IIR  cerrahi maskeler, sıvılara dayanıklıdır ve mukozaları sıvı sıçramasına karşı korur.

EN14683 Standartlarına göre Cerrahi Maskelerin Minimum Performans Gereklilikleri

Sınıf

Bakteri Filtrasyon Verimliliği

Nefes Alabilirlik

(Pa/cm2)

Sıvı Direnci  (mmHg)

Tip I

%95

<29.4

Yok

Tip IR

%95

<49.0

>120

Tip II

%98

<29.4

Yok

Tip IIR

%98

<49.0

>120


Respiratörler, TS EN 149+A1 standardının gerekliliklerini karşılamalıdır.

N95/FFP2 maskesi: Solunum sırasında 1 mikrometre partikülleri tutabilen havayı filtre etme etkinliği >%95 olan maske (filtre olabilen hava  <%5).

Bu tip maskenin yüze uyumu ve kenarlarının tamamen kapalı olması gerekmektedir.

Özellikle tüberküloz hastalarında, virüs salgınlarında takılacak maske bu tip maskedir.

Ancak yüze uyumu kişiler arasında farklılık göstereceğinden maskeler mutlaka yüze uyum testi sonrası seçilmelidir.

Respiratörlerdeki harf ve rakamlar : 

N Kodu ( Amerika filtrasyon  sınıflandırması) ; FFP  Kodu ( Avrupa filtrasyon sınıflandırması). Harfler  N,P, R  maskenin havadaki su - yağ bazlı toz ve neme karşı koruma yüzdelerini ifade eder:

 N

 Dayanıksız

 P

 Kısmen geçirgen

 R

 yüksek dirençli

 

 NR

 Tek kullanımlık

 R

 Yeniden kullanılabilir

 V

 Valfli (içindeki havayı, nemi dışa verir)

 DV

 Valfli-dolomit test yapılmış (8 saatlik çalışma sonrası maskenin kullanılabilirlik testidir)

 

Respiratörlerin sınıflandırılması :

N95 standardı; bir Amerikan standardı olup havadaki virüs büyüklüğündeki partiküllerin en az %95'ini filtre edebilen maskeleri ifade eder. Avrupa standartlarındaki karşılığı ise kullan at maskeler için EN 149:2001 standardıdır. Bu standart içerisinde FFP2 ve FFP3 kısaltmasıyla sınıflandırılan maskeler,  N95 standartlarına uygunluk göstermektedir.

Bakteriyel Filtrasyon Verimliliği, BFE - boyut olarak 1-5 µm arasında değişen canlı bakteri hücreleri kullanarak filtrasyon verimliliğini  yüzde olarak ölçer.

Partikül Filtrasyon Verimliliği, PFE - bir yüz maskesinin içinden geçen partikül (cansız partiküller) maddeyi süzme  verimini yüzde olarak ölçer; parçacıklar 0.1- 1.0 µm  arasında değişir. PFE, cansız maddelerde bulunan çok daha küçük (0.1 - 1.0 µm) partiküllü malzemeleri ölçer. Mikrometre milimetrenin binde biri veya 10-6 metredir.

Delta P, AP, Nefes alabilirlik - bir maskenin her iki tarafındaki hava basıncı farklarını ölçer; yüz maskesindeki basınç düşüşünü ölçer ve mm hava / cm2 cinsinden ifade edilir.

Nefes alabilirlik veya Delta P, bir yüz maskesindeki basınç düşüşünü ölçer. Delta P değerleri  ne kadar yüksek olursa maske ile  nefes alma o kadar zor olur. Solunum güçlüğü çeken kişiler,  Delta P değerleri daha düşük maskeler kullanılmalıdır.

Sıvı Direnci - bir yüz maskesinin malzeme yapısının, malzemenin içinden geçen ve potansiyel olarak yüz maskesinin kullanıcısıyla temas eden sıvıyı en aza indirme yeteneği olarak tanımlanır. Bir maskenin sıvı direnci ne kadar büyük olursa, sıçrama, sprey ve sıçramanın neden olduğu kan ve vücut sıvılarına maruz kalma olasılığı o kadar düşük olur.

Respiratörlerin partikülleri filtreleme kapasitelerine göre sınıflandırılması

Respiratör Sınıfı  EU (EU-OSHA)

 

Respiratör Sınıfı US (NIOSH)

Filtre penetrasyon limiti (95L/min hava akışı)

İç sızıntı

FFP1

-

Havayollu partiküllerin en az %80’i

<%22

FFP2

N95 (en az %95)

En az %94’ü

<%8

FFP3

N99

En az %99’u

<%2

Respiratörlere uygunluk testi yapılması gereklidir.

EU-OSHA: European Agency for Safety and Health at Work (Avrupa İş Sağlığı Güvenliği ve Ajansı).

NIOSH: US National Institute for Occupational Safety and Health (ABD Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü); FFP: Filtering face piece (Filtreleme kapasitesi); N: Not resistant to oil (Yağa dayanıklı değil)

European Centre for Disease Prevention and Control(CDC). Safe use of personal protective equipment in the treatment of infectious diseases of high consequence. Stockholm: ECDC; 2014’den çevrilmiştir.

Respiratör seçimi, maruz kalınan patojen ve maruziyet türüne göre yapılır. Aerosol oluşturacak işlemler sırasında FFP3 respiratör kullanılmalıdır. Ancak FFP3 ile solunum yapmak FFP2’ye göre daha zordur. Valfli FFP3 respiratörleri ile soluk alıp vermek daha kolaydır; valf gözlüklerin buğulanmasını önler.

Maskelerin ömrü :

Dişhekimliği uygulamaları  çok büyük çoğunlukta  cerrahi tip bir maske kullanımı yeterli koruyuculuk sağlar.

Cerrahi maskeler tek kullanımlıktır. Fakat çalışma ortamının özelliklerine ve nem durumuna göre kullanım ömrü azalabilir. Güvenliğiniz için nefes alıp verme direncinin arttığı taktirde yenisi ile değiştirilmesi önerilir. Maskelerin sterilizasyonu  önerilmez; tek kullanım önerilir. Maskeler çeşitli şekil ve boyutlardadır. Bazı maskelerin önceden oluşturulmuş kubbeleri vardır; bazıları ise daha esnektir. Maskeler yüze elastik bantları, kulak lupları ya da bağlarla sabitlenir.

Respiratörlerin kullanımı ve yeniden kullanımı konusu : Dezenfeksiyon Antisepsi Sterilizasyon (DAS) Derneği, respiratörlerin tekrar steril edilerek kullanılması yerine CDC önerilerinde olduğu gibi kullanım süresini uzatacak önlemleri desteklemektedir.

Buna göre:

1. Personele takıldıktan sonra temas bulaşını azaltmak için açıkça yazılı prosedürler geliştirilmelidir.

2. Aerosol üretme prosedürlerinde kullanımdan sonra respiratör atılmalıdır.

3. Kan, solunum veya burun salgıları veya hastalardan gelen diğer vücut sıvılarıyla kontamine olmuş respiratör atılmalıdır.

4. Temas önlemleri gerektiren bulaşıcı bir etken ile enfekte olmuş herhangi bir hastanın bakım alanı ile yakın temas veya odasından çıktıktan sonra atılmalıdır.

5. Açıkça hasar görmüş veya nefes alması zor olan herhangi bir respiratör atılmalıdır.

6. Yüzey kirlenmesini azaltmak için bir respiratör üzerinde temizlenebilir bir yüz siperi kullanılmalıdır.

Maskelerin Doğru Kullanımı :

Ağız ve burnu tam olarak örtmelidir. Burun bölgesine tam olarak oturtulmalıdır. Bıyık ya da sakal maske altında kalmalıdır.

Respiratörler her takıldığında yüze oturup oturmadığı kontrol edilmelidir:

Konumunu bozmamaya dikkat edilerek, maskenin ön kısmı her iki elle kapatılır. 

  • Ventilsiz maske için sert biçimde soluk verilir; ventilli maske için sert biçimde soluk alınır. 
  • Burun çevresinde hava sızıntısı varsa, sızıntıyı giderecek şekilde burun klipsi tekrar ayarlanır.
  • Maske kenarında hava sızıntısı varsa, baş çevresindeki kayışlar tekrar ayarlanır ya da sızıntıyı giderecek şekilde gerilimi ayarlanır.
  • Saçlar kısa ya da toplanmış olmalıdır. Kontaminasyon olasılığını azaltmak için cerrahi keple kapatılmalıdır.


Kan ve tükürüğü damlacıklar halinde sıçratacak işlem sırasında gözler, burun ve ağız mukoza membranlarını korumak için bir cerrahi maske ve kenarları kapalı gözlükler ya da yüz siperliği giyilmelidir. 

Yüz siperliği maske ile birlikte kullanılmalıdır.

Kısa muayeneler dışında her hastadan sonra değiştirilmelidir.

Maske nefes, konuşma, öksürme nedeniyle ıslanır. Maske hastalar arasında ya da hasta tedavisi sırasında ıslanmaya başladığında değiştirilmelidir.

Tedavi sırasında kontamine ellerle dokunulmamalıdır.

Üst köşesindeki bağını tutarak çıkartılmalıdır. Maskenin dış yüzeyine dokunulmamalıdır.

Gevşek olarak boyunda asılı şekilde tutulmamalıdır.

Klinik dışında maske ile dolaşılmamalıdır.

İnfekte atık olarak atılmalı, yeniden kullanılmamalıdır. Maske çıkartıldıktan sonra eller yıkanmalıdır.

Maskenin yanlış bir şekilde takıp çıkarılması yoluyla da enfekte olunabileceği ve bu durumda ek riskler yaratabileceği unutulmamalıdır.

Koruyucu Gözlük ve Yüz Siperliği

Dişhekimliği çalışanları ve hastaların gözlerini tedavi esnasında su sıçraması, aerosol ve yabancı parçacıklara karşı koruması için kullanılır. Koruyucu siperlikler yüzü de koruduğu için önerilmektedir. Sterilizasyon öncesi alet temizliği el ile yapılacağı zaman da kullanılmalıdırlar. Tekrar kullanılabilir malzemeden yapılırlar. Yüz siperliklerinin tek kullanımlık ya da maske ile birleştirilmiş olanları da vardır.

Mutlaka maske ile birlikte kullanılırlar; tek başlarına kullanılmadıklarından, yardımcı kişisel koruyucu ekipman olarak sınıflandırılır. Kullanıcının yüz özelliklerine uygun olmalı ve kullanılan maske ya da respiratörler ile uyumlu olmalıdır.

Farklı tiplerdeki kişisel göz koruyucularına ait fonksiyonlarla ilgili özellikleri kapsayan standart TS 5560 EN 166’dır.

Amerikan standartı olan ANSI/ISEA Z87.1-2015, koruyucu gözlük ve yüz siperliklerinin tasarım ve performans özelliklerini belirler.

Yüz siperlikleri iki kısımdan oluşur: Vizör; polikarbonat, propionat, asetat, plivinil klorid ya da polietilen tetrafitalat glikol (PETG) gibi farklı materyallerden üretilebilir.  Genişlikleri de farklılık gösterir.  Çerçeve; genellikle hafif plastikten yapılır.  Ayarlanabilir olanları, vizörün takılacağı klipsleri olanlar vardır. Köpükten yapılmış, tek kullanımlık çerçeveler de bulunmaktadır.

Gözlük olarak, etrafı tamamen yumuşak kenarlarla kapatılan, hava geçirmez özellikteki tam korumalı koruyucu gözlükler tercih edilmelidir. Bu gözlükler genellikle polikarbonat veya plexiglass malzeme kullanılarak üretilirler. İdeal gözlük kullanım sırasında buğulanmamalıdır. Buğu önleyici ile kaplanmış gözlükler bulunduğu gibi, takmadan önce buğu önleyici spreyler de kullanılmaktadır.

Koruyucu gözlükler, maske ya da respiratör uygun şekilde giyildikten sonra takılır. Maskenin üst kenarını kaplayacak şekilde üzerine yerleştirilerek sıkıca oturduğundan emin olunmalı; ancak rahatsız edecek kadar çok fazla sıkılmamalıdır.

Tekrar kullanılabilen yüz maskeleri, hasta aralarında sabun ve su ile temizlenmeli; görülebilir kirlenme var ise temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidirler. Dezenfeksiyon işlemi üreticinin talimatları doğrultusunda; örneğin alkol bazlı yüzey dezenfektanı ya da 1000ppm hipoklorit ile yapılmalıdır.

Ancak pandemi süresince tek kullanımlık siperliklerin tercih edilmesi önerilir.

KAYNAKLAR :

  1. Centers for Disease Control and Prevention.  Guidelines for Infection Control in Dental Health-Care Settings-2003. MMWR 2003; 52 (No.RR-17):1-61.
  2. Külekçi G. Diş hekimliği İnfeksiyon Kontrol Rehberi CD’si, İDO Dergi 2007;113 (Mart-Nisan):7-55. www.ido.org.tr.
  3. Nohutçu RM. Diş Hekimliğinde Maske, Gözlük ve Siperlik. 6. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi – 2009; 309-12.
  4. Topcuoğlu N. Diş Hekimliği Standart İnfeksiyon Kontrolü: Kişisel Koruyucu Donanımların Doğru Kullanımı. Hastane İnfeksiyonları Dergisi 2010; 14:89-92.
  5. https://www.das.org.tr/index.php/das-duyurular/147-ffp2-respiratorlerin-kullanimi-ve-yeniden-kullanimi-konusunda-das-dernegi-gorusu 24 Mart 2020
  6. European Centre for Disease Prevention and Control. Safe use of personal protective equipment in the treatment of infectious diseases of high consequence. Stockholm: ECDC; 2014
  7. https://success.ada.org/en/practice-management/patients/infectious-diseases-2019-novel-coronavirus?utm_source=paidmedia&utm_medium=drbicuspid-biz&utm_content=cv-mv-latest-news&utm_campaign=covid-19
  8.  Külekçi G, Topcuoğlu N. Diş Hekimliği Yönünden  Yeni Koronavirus  / COVID-19  ve Kontrolü. İDO. 11 Mart 2020
  9. TDB. Covid-19 Salgını Nedeniyle Kliniklerde Uyulması Gereken Dental İşlemler Prosedürü 21.03.2020. http://www.tdb.org.tr/icerik_goster.php?Id=3422
  10.  European Centre for Disease Prevention and Control. Guidance for wearing and removing personal protective equipment in healthcare settings for the care of patients with suspected or confirmed COVID-19. Stockholm: ECDC; 2020.